EGITIM BILIMLERI SOZLUGU
AAhlak : Bir toplumda iyi ya da kötü olarak kabul edilen davranışları belirleyen değer yargıları ve kurallar bütünüdür.
Ahlaki Gerçekçilik aşaması : bkz. Dışsal kurallara bağlılık dönemi ( Piaget, Ahlak gelişimi )
Ahlaki Özerklik Dönemi : 12 yaş dönemidir. ( piaget, Ahlak Gelişimi )
Ait Olma İhtiyacı : Bireyin kendisini içinde bulunduğu ortama ait hissetmesiyle ilgili ihtiyaçtır. ( Maslow, ihtiyaçlarHiyerarşisi )
Akademik Benlik Kavramı : Öğrencinin bir dersten başarılı olup olmayacağına dair kendisine yönelik algısıdır.
Algısal Ayırt Edilebilirlik : Öğrenme malzemesinin, diğer metaryellerden farklı olarak ayırt edilmesidir.
Alışkanlık : Çok sayıda uyarıcıyla ilişkili hale gelen tepkidir. ( Guthrie )
Anal Dönem : 1 - 3 yaşları arasını kapsayan dönemdir. ( Freud’un Psikoseksüel Gelişim Kuramı, 2. Dönem )
Analitik Yaklaşım : Gelecekte ortaya çıkabilecek durumlara yönelik tahminlerde bulunarak, ihtiyacın belirlenmesidir. ( İhtiyaç belirleme yaklaşımları )
Anısal Bellek : Kişisel yaşantıların depolandığı bellektir. ( Bilgiyi işleme kuramı )
Animistik Düşünce : Cansız varlıklara canlı gibi davranma
Animizm : bkz. Animistik düşünce
Anket : Herhangi bir konuda bilgi toplamak amacıyla bireylerin görüşlerinin sorulduğu ve cevaplarınında yazılı olarak alındığı tekniktir.
Anlam Çıkartıcı İstatistik : Örneklemeden betimsel istatistik yardımıyla toplanan bilgilerle, evren hakkında yordama yapma işlemidir.
Anlamsal Bellek : Uzun süreli bellekteki kavramların, genellemelerin, şemaların yer aldığı bellektir. ( Bilgiyi İşleme Kuramı )
Anlamsal Çağrışım : Öğrenme malzemesinin, öğrencinin zihninde çeşitli çağrışımlar sağlamasıdır.
Anlatım Yöntemleri : İşlenmekte olan konuların bir sıra ve düzene göre, konuşma yoluyla açıklanması ve öğretilmesidir.
Araçsal İlişkiler Eğitimi : Çocukların kendi ihtiyaç ve isteklerinin karşılanması önemlidir. Ne kadar alırlarsa o kadar vermeleri söz konusudur. ( Kohlberg, Ahlak Gelişimi )
Aralıklı Çalışma : Öğrenilecek konunun düzenli olarak tekrar edilmesi, derse sistematik bir şekilde çalışılmasıdır.
Araştırma : Bir amaca yönelik olarak, belirli aşamalar içerisinde ve bir yöntem dahilinde yapılan çalışmadır.
Aritmetik Ortalama : Ölçümlerin toplamların, ölçüm sayısına bölünmesiyle elde edilen değerdir.
Ayırt Etme : Organizmanın, iki uyarıcı arasındaki benzemeyen özellikleri fark etmesidir.
B
Bağıl Ölçme : Ölçme işleminin bir başka özelliğe bağlı olarak yapılmasına denir.
Bağımlı Değişken : Bağımsız değişkenden etkilenmesi beklenen değişkendir.
Bağımsız Değişken : Bir araştırmanın sonucu üzerinde etkisi incelenen değişkendir.
Bağımsızlığa Karşı Utanma ve Şüphecilik : Onikinci aydan üç yaşına kadar sürer. ( Erikson’un Psikososyal Gelişim Kuramının 2. Evresi, Freud’un “anal Dönemine” Karşılık gelir. )
Bahane Bulma : bkz. Neden Bulma
Bastırma : Uygun görülmeyen istek ve anıların bilinçten uzaklaştırılmasına denir. ( Savunma Mekanizmaları )
Başarıya Karşı aşağılık Duygusu : 6 - 12 yaşları arasını kapsar. ( Erikson’un Psikososyal Gelişim Kuramı’nın 4. Evresi, Freud’un “Gizli Dönemine” Karşılık gelir.),
Başarı Testleri : Bireylerin başarı düzeylerini belirlemek amacıyla; bir dersin, bir eğitimin vs. sonunda uygulanan testlerdir.
Batıl Davranış : tesadüfen art arda meydana gelen iki olayın birbirleriyle ilişkilendirilerek, aralarında neden - sonuç bağı kurulmasıdır.
Bedensel Gelişim : Boy, Ağırlık, hacim artışıyla; vücut sistemlerinin kendilerinden beklenen fonksiyonları yerine getirecek duruma gelmeleridir.
Benlik Bütünlüğüne Karşı Umutsuzluk : İleri yetişkinlikteki yaşları kapsar. ( Erikson'un Psikososyal Gelişim Kuramı'nın 8. Evresi )
Benlik Kavramı : Kişinin Kendini değerlendirme biçimi (geçmiş, şimdi ve gelecek) ben kimim sorusuna verilen cevaptır.
Benzerlik Yasası : Benzer şekilde, benzer renkte, benzer dokuda olan uyarıcıların birlikte gruplanarak algılanmasıdır. (Gestait Kuramı, Algısal Örgütleme Yasaları)
Betimsel İstatistik : Araştırma sonunda elde edilen verilerin açıklanması, betimlenmesi ve sunulmasında kullanılan istatistiktir.
Betimsel Yaklaşım : Programın hazırlanıp, uygulanması halinde kazandırılabilecek davranışlar ile uygulanması halinde ortaya çıkabilecek zararları karşılayarak, ihtiyaçları belirleyen yaklaşımdır. ( İhtiyaç belirleme yaklaşımları )
Bıktırma Yöntemi : İstenmeyen davranışa neden olan uyarıcının sürekli verilerek, bireyin istenmeyen davranışı bıkıncaya kadar yapmasının sağlanmasıdır. ( Guthrie)
Bibliyoterapi : Bireyin yaşadığı herhangi bir problem doğrultusunda; Problemi açıklayıcı, tanımlayıcı ve problem karşısında değişik bakış açıları kazandıracak bir kitabın veya makalenin bireye önerilmesidir.
Biçimlendirme : Tepkiyi farklılaştırarak istenen şekilde oluşturmaktır.
Bilişsel Gelişim : Bebeklikten yetişkinliğe kadar; bireyin çevreyi, dünyayı anlama yollarının da kompleks ve etkili hale gelmesi sürecidir.
Bilişsel Giriş Davranışları : Bir davranışın öğrenilmesi için daha önceden öğrenilmiş olması gereken ön koşul davranışlarıdır.
Bilme - Tanıma İhtiyacı : Bilme ve öğrenme arzusuna yönelik ihtiyaçtır. ( Maslow, İhtiyaçlar Hiyerarşisi )
Birden Fazla Uyarıcıya Koşullanma : bkz. Üst düzey şartlanma
Birincil Pekiştireç : Yiyecek,su gibi organizmayı doğrudan etkileyen pekiştireçlerdir.
Bitişiklik : Koşullanma sürecinde, koşullu ve koşulsuz uyarıcıların verilme zamanının birbirine yakın olmasıdır.
C
Ceza : İstenmeyen bir davranışın ortadan kaldırılması için, organizmanın rahatsız edici bir uyarıcı (İtici uyarıcı) ile karşı karşıya getirilmesi ya da hoş bir uyarıcıdan mahrum bırakılmasıdır.
Ceza ve İtaat eğitimi : Bu düzeydeki bireyler sadece otoriteye uyar ve cezalandırılmaktan kaçınırlar. (Kohlberg, Ahlak Gelişimi, Gelenek Öncesi Düzey)
Ç
Çare Bulucu Reberlik : Problem ortaya çıkıp kalıcı hale geldikten sonra, bu problemin etkisini azaltmak, ya da bu problemi ortadan kaldırmak amacıyla verilen rehberlik hizmetidir.
Çoktan seçmeli Testler : Bir soru kökü veya alternatif cevaplardan (Seçenek) oluşan testlerdir.
D
Davranış : Organizmanın gözlenebilen ya da gözlenemeyen her türlü etkinliğidir.
Değerlendirme : Ölçme işlemi ile toplanan verilerin bir ölçütle karşılaştırılması sonucunda ulaşılan karar, hüküm veya yargılardır.
Değişken : Farklı ölçümlerde farklı değerler alabilen özelliklerdir.
Değişken Aralıklı Pekiştirme Tarifesi : Değişik zamanlardaki doğru davranışların pekiştirilmesidir.
Değişken Oranlı Pekiştirme Tarifesi : Organizmanın belirli sayıdaki doğru davranışları yerine, değişen sayılardaki doğru davranışlarının pekiştirilmesidir.
Demokratik Yaklaşım : Alanında uzman olduğu kanıtlanmış referans gruplarının çoğu tarafından istenilen değişikliklerin incelenmesi ve ihtiyaçların ortaya konması yaklaşımıdır.
( İhtiyaç belirleme yaklaşımları)
Depolama : Öğrenilen bilgilerin hafızada saklanmasıdır. ( Bilgiyi İşleme Kuramı )
Devamlılık yasası : Aynı yönde giden uyarıcıların, birimlerin art arda geldikleri için birbirleriyle ilişkilendirilerek devamlılık gösteriyormuş gibi algılanmasıdır. ( Gestait Kuramı, Algısal Örgütleme Yasaları )
Devinimsel (Devimsel) Gelişim : bkz. Psikomotor gelişim.
Dışsal Güdülenme : Bireyin davranışı göstermeye dışsal nedenlerle yönelmesidir.
Dışsal Kurallara Bağlılık Dönemi : Çocuklarda 6 - 12 yaş arasındaki dönemdir. (Piaget, Ahlak Gelişimi)
Dikkat : Bilincin belli bir noktada toplanmasıdır.
Dikkat : Duyusal kayıttan kısa süreli belleğe gelen bilgilerin seçilmesinde etkili olan süreçtir.
( Bilgiyi İşleme Kuramı )
Doğal Uyarıcı : bkz. Şartsız uyarıcı
Doğrudan Ölçme : İncelenen bir özelliğin, kendine ait bir ölçme aracıyla direkt ölçülmesidir
Doğru - Yanlış Türü Testler : Bir kısmı doğru, bir kısmı yanlış önermelerin yer aldığı testlerdir.
Dolaylı Ceza : Gözlenen bireyin davranışlarının cezalandırılmasının, diğerlerinin de benzer davranışlarda bulunmasını engellemesidir.
Dolaylı Duygu : Kişilerin söz konusu durumla ilgili bir yaşantıları olmamasına rağmen, gözledikleri modelin duygularında etkilenerek aynı duyguları yaşamalarıdır.
Dolaylı Güdülenme : Gözlenen davranışın değer verilen bir ürünle sonuçlanması durumunda, gözleyen kişinin o davranışı yapmak için istek duymasıdır.
Dolaylı Ölçme : Bir özellik ölçülürken kendine ait ölçme aracı olmadığında, başka araçlardan yararlanarak ölçme yapılmasıdır.
Dolaylı Pekiştirme : Bireyin, gözlediği modelin herhangi bir davranışının pekiştirildiğini görünce, o davranışı ortaya koyma eğilimi göstermesidir.
Dostluk Kazanmaya karşı Yalnız Kalma : 18 - 26 yaşları arasını kapsar.( Erikson'un Psikososyal Gelişim Kuramı'nın 6. Evresi )
Dölüt Dönemi : Döllenmeden sonraki bir, iki haftalık dönemdir.
Dönüt : Öğrencilere hedefe ulaşıp ulaşmadıklarının bildirilmesidir.
Duyusal Kayıt : Duyu organları yoluyla çevreden alınan uyarıcıların ilk geldiği bellektir.
Duyusal Motor Dönem (0-2 Yaş ) Bebeklerin, dış dünyayı keşfetmede duyularını ve motor becerilerini kullandıkları dönemdir.
Duyuşsal Giriş Davranışları : Öğrenme sürecinde bulunan öğrencilerin, bu süreç içinde gösterecekleri çabanın kaynağını oluşturan ilgi, tutum, değer ve akademik benlik kavramını içeren özelliklerin tümüdür.
Düzeltici Rehberlik : bkz. Çare bulucu rehberlik.
Düzeltme : Öğrenme - Öğretme sürecinde oluşan eksiklik ve hataların giderilmesi için öğrenciye sunulan yolların tümüdür.
Düzenleme : Mevcut şemayı yeni obje, olay ve durumlara göre yeniden biçimlendirme sürecidir.
E
Edilgen Dinleme : Dinleyicinin hiçbir sözlü tepkide bulunmadığı, konuşmacıya kabul edildiğini duyumsatan ve daha fazla paylaşımda bunmasını sağlayan bir dinleme türüdür.
Edimsel Davranış : Organizmanın kendiliğinden ortaya koyduğu davranıştır.
Ego : İd'i denetimi altında tutmaya çabalayan kişilik birimidir.
Eğitim : Bireyin davranışlarında, kendi yaşantısı yoluyla kasıtlı ve istendik bir davranış değişikliği oluşturma sürecidir.
Eğitim Durumu : Hedef davranışları öğrencilere kazandırmak için gerekli uyarıcıların düzenlenip işe koşulması
Eğitimin hatalı Çıktısı Olan Davranışlar : Öğrencilerin, aldıkları eğitim sürecinde edindikleri hatalı davranışlardır.
Eğitim Programı : Öğrenene, okulda ve okul dışında planlanmış etkinlikler yoluyla sağlanan öğrenme yaşantıları düzeneğidir.
Eğitsel Rehberlik : Bireyin eğitim hayatında tam bir verimliliğe ulaşabilmesi için verilen rehberlik hizmetidir.
Embriyo Devri : döllenmeden sonraki üçüncü haftadan, sekizinci haftaya kadar süren döneme verilen addır.
Empati : Kişinin kendi bakış açısını kaybetmeden, karşısındakini anlamaya çalışması ve anladıklarını geri iletmesidir.
En Son ve En Sık İlkesi : Bir uyarıcıya verilen tepkinin, o uyarıcıya karşı en son yapılmış ve en sık tekrarlanmış tep olması durumudur. ( Watson )
Epizodik Bellek : bkz. Anısal bellek
Estetik İhtiyacı : Düzene ve estetik değerlere duyulan ihtiyaçtır.(Maslow, İhtiyaçlar Hiyerarşisi)
Eşik Yöntemi : İstenmeyen davranışa (alışkanlığa) neden olan uyarıcının bulunarak, bu uyarıcının dozunun azaltılması ve istenilen davranışa yavaş yavaş ulaşılmasıdır. ( Guthrie )
Eşit Aralıklı Ölçekler : Birimleri arasındaki farklılıkları eşit, negatif değerler alabilen ve başlangıç noktası izafi sıfır olan ölçeklerdir.
Eşleştirmeli Testler : Öğrencileri iki sütunda verilen bilgileri en mantıklı şekilde eşleştirmelerini gerektiren testlerdir.
Etkin Dinleme : Etkin dinleme; beden dilini kullanma becerisinin yanında, kişilerin birbirleriyle empati kurmaya ve birbirlerine karşı saygılı davranmaya özen gösterdikleri bir dinleme türüdür.
Evren : Araştırma kapsamına giren ve benzer özellikleri taşıyan birimlerin tümüne denir.
Evrensel Ahlak İlkeleri Eğilimi : Bu en yüksek devrede, doğruyla yanlış sosyal düzenin yasa ve kurallarıyla değil, kişinin kendi vicdanıyla ve kendi geliştirdiği ahlak ilkeleriyle tanınır. (Kohlberg, Ahlak Gelişimi)
Eylemsel Dönem : Çocuklarda, 0 - 3 yaş arasındaki dönemdir. (Bruner)
F
Faktör Analizi : Bir ölçme aracının kaç tane alt boyutu olduğunu belirlemek için yapılan istatistiksel işlemdir.
Fallik Dönem : 3 - 6 yaşları arasını kapsamaktadır. (Freud'un Psikoseksüel Gelişim Kuramı, 3.Dönem
Farklar Yaklaşımı : Gözlenen başarı düzeyi ile beklenen başarı düzeyi arasındaki farka bakılarak, ihtiyaçların belirlendiği yaklaşımdır. ( İhtiyaç Belirleme Yaklaşımları )
Fenotip : Kalıtsal bir özelliğin, fiziksel olarak bireyden kendini göstermesine denir.
Fizyolojik İhtiyaçlar : Yiyecek, su, cinsellik gibi ihtiyaçlardır.( Maslow, İhtiyaç Hiyerarşisi )
Frank Parson : Rehberliğin babası sayılan isim.
G
Geçerlik : Ölçme aracının, hangi özellik ölçülecekse o özelliği başka hiçbir özellikle karıştırmadan ölçebilme yeteneğine denir.
Geçici Davranışlar : Alkol, ilaç, yüksek ateş etkisi vs. ile gösterilen ancak daha sonra kaybolan davranışlardır.
Gelenek Öncesi Düzey : Bu düzeyde; kişinin üyesi olduğu ailenin, arkadaş grubunun ya da çevrenin beklentileri kendi başına değer taşır. ( Kohlbeg, Ahlak Gelişimi)
Gelenek Sonrası Düzey : Bu düzeyde; geçerliği ve uygulanırlığı olan ahlaki değerleri ve ilkeleri, bunları ortaya koyan grup ya da kişilerin yetkilerinden ve kişinin bu grupla özdeşleşmesinden bağımsız olarak tanımlama çabası görülür.( Kohlberg, Ahlak Gelişimi )
Gelişigüzel Kültürleme Sonucu Oluşan Davranışlar : Çocukların ailelerinde, çevrelerinde edindikleri istendik davranışlardır.
Gelişim : Organizmanın döllenmeden başlayarak bedensel, zihinsel, dilsel, duygusal, sosyal yönden, belli koşulları olan; en son aşamasına ulaşıncaya kadar sürekli ilerleme kaydeden değişimidir.
Gelişimsel Rehberlik : Bireyin gelişimsel görevlerine Problemlerine ve özelliklerine yönelik olarak yürütülen rehberlik hizmetidir.
Genelleme : Şartlı uyarıcıya verilen şartlı tepkinin, şartlı uyarıcıya benzer diğer uyarıcılara da gösterilmesidir.
Genel Uyarılmışlık Hali : Bireyin dışarıdan gelen uyarıcıları alma derecesidir.
Genital Dönem : 12 - 18 yaşları arasını kapsamaktadır. (Freun'un Psikoseksüel Gelişim Kuramı 5. Dönem )
Genotip : Bireyin hücrelerindeki özel gen kombinasyonudur. Yani genlerle taşınan özelliklerdir.
Geribildirim : Öğrencinin performansından haberdar edilmesidir.
Geri getirme : Hafızada saklanan bilginin ihtiyaç duyulduğunda geri getirilerek, kullanılamasıdır. ( Bilgiyi İşleme Kuramı )
Gerileme : Kişinin içinde bulunduğu gelişim aşamasından, daha özceki bir gelişim aşamasına dönmesidir. ( Savunma Mekanizmaları )
Geriye Ket Vurma : Yeni öğrenilenlerin daha önce öğrenilmiş olanları untturmasıdır.
Girişkenliğe Karşı Suçluluk : 3 -3 6 yaş arasını kapsar. (Erikson'un Psikososyal Gelişim Kuramı'nın 3. evresi, Freun 'un "Fallik Dönemine" karşılık gelir.)
Gizli Dönem : 6 -12 yaşları arasını kapsamaktadır. (Freun'un Psikoseksüel Gelişim Kuramı 4. Dönem )
Gizli Öğrenme : Yapılan bazı öğrenmelerin öğrenme amacı olmaksızın, hatta kişi farkında olmadan gerçekleşmesidir.
Görünüş geçerliği : Görünüş geçerliği, bir ölçme aracının sadece kapsadığı özellikleri taşımasıdır.
Görüşme : Karşılıklı konuşma biçiminde yürütülen; bireyi tanımak, bilgi almak, bilgi vermek gibi amaçlarla kullanılan test dışı bir tekniktir.
Gruplandırma : birbirinden farklı birimleri daha büyük ve anlamlı bütünler haline getirmektir. (Bilgiyi İşleme Kuramı)
Güdü : Davranışa enerji ve yön veren güçtür.
Güdülenme : Organizmayı harekete geçiren durumdur.
Güvene Karşı Güvensizlik : Doğumda bir yaşına kadar sürer. (Erikson2un PsikososyalGelişim Kuramı’nın 1. Evresi, Freud’un Oral Dönemine’ karşılık gelir.
Güvenirlik : İncelenen bir özelliğe sahip ilişkin ölçme aracı ile farklı zamanlarda yapılan ölçüm sonuçlarının birbirleriyle tutarlı olmasıdır.
Güvenirlik İhtiyacı : Bireyin psikolojik ve fiziksel açıdan kendini güvende hissetmesiyle ilgili ihtiyaçlardır.(Maslow, İhtiyaçlar Hiyerarşisi)
H
Hayal Kurma : Hayal kurarak isteklerin doyurulmasıdır. (Savunma Mekanizmaları )
Hazırbulunuşluluk : Kişinin olgunlaşma ve öğrenme sonucunda belli bir davranışı göstermeye hazır olmasıdır.
Huy : bkz. Mizaç
İ
İçgüdü : Doğuştan getirilen, türe özgü davranış örüntüleridir.
İçsel Güdülenme : Bireyin davranışı göstermeye içsel nedenlerle yönelmesidir.
İd : Kişiliğin en ilkel kısmıdır. Temel biyolojik dürtülerden oluşur.
İkincil Pekiştireç : Organizmayı doğrudan etkilemeyen ama ona yarar getiren pekiştireçlerdir.
İleriye Ket Vurma : Önce öğrenilenlerin yeni öğrenilecek olanları unutturmasıdır.
İletişim : iki ya da daha fazla kişi arasında yapılan, sözlü ya da sözsüz mesaj alış verişidir.
İlgi : Bireyin zor ve kısıtlı şartlara rağmen herhangi bir alana eğilim göstermesidir.
İmgesel Dönem: Bruner başlığı
İpucu : Derste nelerin öğrenileceğinin ve nelerin yapılması beklendiğinin öğrenciye bildirilmesidir.
İstendik : Kabul edilen ve herkesçe onaylanan.
İstendik Öğrenme Ürünü Davranışlar : Öğrenme sonucunda oluşan ve onaylanan, kabul gören davranışlardır.
İstenmedik Öğrenme Ürünü Davranışlar : Öğrenme sonucunda oluşan ancak çevrede onaylanmayan, kabul görmeyen davranışlardır.
İşaretler : bkz. İpucu
İşlem Öncesi Dönem : Çocuklarda 2 - 7 yaş arasındaki dönemdir. (Piaget, Bilişsel Gelişim)
İşlemsel Bellek : Her türlü işlemin nasıl yapılacağına dair bilgilerin depolandığı bellektir. ( Bilgiyi İşleme Kuramı )
İyi Çocuk Olma Eğilimi : bkz. Çare Bulucu Rehberlik
İzleme : Verilen rehberlik hizmetlerinin sonucunu görme işlemidir.
İzleme Testleri : Öğrencilerin belirlenen hedef davranışları kazanıp kazanmadıklarını belirlemek amacıyla, öğretim süresi içinde yapılan testlerdir
K
Kaçınma : Durum ortaya çıkmadan uzaklaşmadır.
Kaçınma - Kaçınma Çatışması : Bir seçim durumunda kişinin her iki seçeneğe de kendini uzak hissetmesidir. (Çatışma Türleri )
Kaçma : Durum ortaya çıktıktan sonra uzaklaşmadır.
Kalıtım : Fiziksel ve zihinsel özellikleri, gen adı verilen temel birimler aracılığıyla bir kuşaktan bir sonraki kuşağa aktarılmasıdır.
Kanun ve Düzen Eğilimi : Bu aşamada doğru davranış, otoriteye veya sosyal düzene uygun olarak kişinin görevini yerine getirmesidir. (Kohlberg, Ahlak Gelişimi )
Kapsam Geçerliliği : Ölçme aracının, ölçülecek özellik dışındaki konuları işleme katmamasıdır.
Karakter : Karakter; çoğu kez insanın kişiliğinde bulunan, doğuştan var olan ve çevrenin etkisi ile kuvvetli olarak ortaya çıkan eğilimlerin tümüdür.
Karşılıklı Koşullanma : Koşullu uyarıcının, istenmeyen koşullu tepki yerine zıt tepki yaratan bir uyarıcıyla eşlenmesidir.
Karşılık : Organizmanın tepkisine sağladığı sonuçtur.
Karşıt Tepki Oluşturma: Suçluluk duygusu yaratan ,tehlikeli ya da istenmeyen duygu ve düşüncelerin baskı altında tutulması güçleştiğinde,kişinin bu isteklerinin tam karşıtı olan bilinçli tutum ve davranışlar geliştirmesidir.(Savunma Mekanizması)
Kasıtlı: Planlı olarak ,bilerek ve isteyerek
Kasıtlı Kültürleme Sonucu Oluşan Davranışlar: Planlı,programlı etkinliklerle öğrencilerde oluşturulmaya çalışılan ve eğitimin ilgilendiği davranış grubudur.
Kavram Haritası: Daha geniş bir kavram başlığı altındaki kavramların birbirleriyle ilişkilerinin gösteren iki boyutlu bir şemadır.
Kavram Öncesi Dönem: bkz.Sembolik dönem.
Kavramsal Gruplandırma: Öğrenme malzemelerinin ilgili kavramlarla ilişkilendirilerek sunulmasıdır.
Kendiliğinden Geri Gelme: Sönme meydana geldikten sonra meydana geldikten sonra ,şartlı uyarıcı ile tekrar karşılanan organizmada şartlı tepkinin yeniden meydana gelmesidir.
Kendini Doğrulayan Kehanet: Kişide varolan düşünce ve duyguların etkisi ile olayı denemeden ya da davranışa dökmeden yapamayacağına ilişkin kehanetlerinin doğrulamasıdır.
Kendini Gerçekleştirme İhtiyacı: Bireyin varolan potansiyelini hayata geçirebilmeye ihtiyaç duymasıdır.
Kısa Süreli Bellek: Dikkat ve algılama yoluyla duygusal kayıttan gelen uyarıcıların ,kısa bir süre için bulunduğu bellektir.
Kimlik Kazanmaya Karşı Rol Karmaşası: 12-18 yaşları arasını kapsar.(Erikson’un Psikososyal Gelişim Kuramı’nın 5.Evresi ,Freud’un Genital Dönemi’ne karşılık gelir)
Kişilerarası Uyum Eğilimi: Bu aşamada ,akran gruplarıyla işbirliği gözlenir. İyi davranış,başkalarını mutlu etmek ya da onlara yardım etmektir. (Kohlberg, Ahlak gelişimi)
Kişilik : Bireyin doğuştan getirdiği ve sonradan kazandığı, kendine özgü özelliklerin toplamıdır.
Kişisel - Sosyal Rehberlik : Bireyin kişisel-sosyal gelişimini desteklemek için sunulan rehberlik hizmetleridir.
Kodlama : Öğrenilen bilgilerin belleğe kaydedilmesidir. (Bilgiyi İşleme Kuramı)
Konsültasyon : bkz. Müşavirlik
Kontrat ve Yasaya Uygunluk Yönelimi : bkz. Sosyal Sözleşme Eğilimi
Korku Şartlanması : Nötr bir uyarıcının korkuya neden olan şartsız uyarıcıyla eşleşmesidir.
Korunum : Herhangi bir nesne ya da nesne grubunun fiziksel biçimi ya da mekandaki konumu değiştiğinde; nesnenin miktar, sayı, alan, hacim vb. özelliklerinin değişmeyeceği ilkesidir.
Koşullu Tepki : bkz. Şartlı tepki.
Koşulsuz Tepki : bkz. Şartsız tepki.
Koşullu Uyarıcı : bkz. Şartlı uyarıcı
Koşulsuz Uyarıcı : bkz. Şartsız uyarıcı.
Kötü Kültürel Koşullarda Oluşan Davranışlar : Kötü çevresel koşullarda yaşayan çocukları, bu koşullardan dolayı öğrendikleri davranışlardır.
Kritik Dönem : Gelişimde belli davranışların kazanılması için uygun, elverişli zamanlardır.
Küçük Adımlar İlkesi : Öğrenmenin birden bire değil, küçük adımlar izlenmesiyle gerçekleşmesidir.( Thorndike )
Kültürleme : İçinde bulunulan kültürün özelliklerini kazandırma.
Kümeleme : bkz. Gruplandırma
L
Latent Dönem : bkz. Gizil dönem
M
Madde Güçlük İndisi : Bir maddeyi doğru cevaplayan öğrencilerin sayısının, toplam öğrenci sayısına bölünmesi ile elde edilen orandır.
Mantığa Bürüme : bkz. Neden Bulma
Meydan : Büyükten küçüğe veya küçükten büyüğe sıralanmış bir dizi ölçümün, alt yarısın üst yarısında ayıran değerdir.
Meslek : Mal ya da hizmet üretmek amacıyla belli bir eğitim sürecinden geçirilerek kazanılan, kuralları toplum tarafından kabul görmüş profesyonel bir faaliyetler bütünüdür.
Mesleki Rehberlik : Bireyin mesleki gelişimini desteklemekte sunulan rehberlik hizmetidir.
Mod : Bir veri dizisinde en fazla tekrar edilen değerdir.
Mutlak Ölçme : İşlem sonunda toplanan verilerin herkes tarafından aynı şekilde anlaşıldığı ölçmedir.
Mülakat: bkz. Görüşme
O
Olasılık : Eldeki verilerden yararlanarak bir olayın gerçekleşme ihtimalini tahmin etme işlemi.
Olgunlaşma : Vücut organlarının kendilerinden beklenen fonksiyonu yerine getirebilecek düzeye gelmesi için öğrenme yaşantılarından bağımsız olarak, organizmanın kalıtımın etkisiyle geçirdiği biyolojik bir değişmedir.
Olumlu Pekiştireç : Ortama konulduğunda, belli davranışların yapılma olasılığını artıran uyarıcılardır.
Olumsuz Pekiştireç : Ortamdan çıkarıldığında belli bir davranışın yapılma olasılığını artıran uyarıcılardır.
Olumlu Pekiştirme : Davranışın tekrar gösterilmesi için organizmanın hoşuna giden uyarıcının ortama konulmasıdır.
Olumsuz Pekiştirme : Organizmanın istenilen davranışına karşılık, organizmanın hoşuna gitmeyen bir uyarıcının ortadan kaldırılmasıdır.
Oral Dönem : 0 - 1 yaşlar arasını kapsar.(Freud’un Psikoseksüel Gelişim Kuramı 1. Dönem )
Oranlı Ölçekler : Birimleri arasındaki farklılıklar birbirine eşit, başlangıç noktası mutla sıfır ve sonuçları her zaman pozitif değerler olan ölçeklerdir.
Organize Ediciler : bkz. Meydan.
Oryantasyon : Öğrenciyi yeni bir duruma alıştırma hizmetidir.
Otobiyografi : Bireyin serbest olarak ya da önceden hazırlanmış bir format çerçevesinde kendini anlatmasıdır.
Ö
Ödev: Öğrencilerin bilgi,becerilerini artırmak ve derste öğrendiklerini pekiştirmek amacıyla,ders dışı zamanlarda bireysel olarak ya da grup içinde yaptıkları çalışmalardır.
Ödünleme: Bireyin yaşadığı bir yetersizliği ,yeterli olduğu başka bir alana telafi etmesidir.(Savunma Mekanizmaları)
Öğrenciyi Hedeften Haberdar Etme : Öğrencilerin derste nelerin öğretileceğinin, öğrenilenlerin nerelerde kullanılacağının söylenmesidir.
Öğrenilen Konunun Yapısı : Öğrenilecek metinin, anlamlı parçalara bölünmeye uygun olup olmamasıdır.
Öğrenilmiş Çaresizlik : Koşullama sürecinde, organizmanın ne kadar çaba harcarsa harcasın durumu değiştirmeyeceğini öğrenerek pasif kalması ve bu pasifliği tüm istenmeyen durumlara genellemesidir.
Öğrenme : Organizmanın davranışlarında tekrar ya da yaşantı yoluyla meydana gelen , oldukça kalıcı değişikliklerdir.
Öğrenmede Tek Deneme : Uyarıcı-Tepki bitişikliği bir kez sağladıktan sonra , öğrenmenin meydana gelmesidir.
Öğretme : Bireyin davranışlarında değişiklik meydana getirmek amacıyla yapılan etkinliklerin tümüdür.
Öğretmen Yapımı Testler : Bir öğretmenin, özel amacına yönelik olarak öğrencilerin başarı düzeylerini ölçmek için geliştirdiği testlerdir.
Ölçek : Nesnelerle, olaylara sayılar vermede ve verilen sayıların kullanılmasında uyulması gereken kurallar ve kısaltmaları gösteren araçlardır.
Ölçme : Gözlenen veya araştırılan değişkenlerin ( özellik) gözlem sonuçlarının sayı ve sembollerle belirlenmesi sürecidir.
Ölçmede Hata : Ölçülmek istenen özelliğin gerçek değeri ile ölçme yapıldıktan sonra elde edilen değer arasındaki farka denir.
Ölçüm : Ölçme işlemi sonunda elde edilen sayı ve sembollerdir.
Önkoşul Öğrenmeler : Belirli öğrenmelerin gerçekleşebilmesi için daha önceden öğrenilmiş olması gereken özelliklerdir.
Önleyici - Koruyucu Rehberlik : Bireyleri travmalar ya da zorlu yaşam olaylarına karşı dirençli hale getirmek ve başa çıkma becerileri kazandırmak amacıyla verilen rehberlik hizmetidir.
Örgütleyiciler : Bireyin sahip olduğu bilgiler ile yeni öğrendiği bilgiler arasında ilişki kurulmasını sağlayan yapılardır.
Örneklem : Bir evrenden belirli yöntemlerle seçilen ve evrendeki özelliklerin aynısı gösteren daha küçük gruba denir.
Örnek Olay İncelemesi : Gerçek hayatta karşı karşıya kalınan problemlerin, sınıf ortamına getirilerek çözülmesi yoluyla öğrenmenin sağlanmasıdır.
Örtük Dönem : bkz. Gizli Dönem
Özdeşim : Kişinin normal gelişim süreci içerisinde;birini kendisine örnek olarak seçip, ona benzemeye çalışmasıdır. (Savunma Mekanizmaları)
Özdeşleşme : bkz. Özdeşim
Özsaygı : Kişinin kendisine ilişkin hissettiği duygularıdır.
Özümleme : Çocuğun karşılaştığı yeni bir olayı, fikri, objeyi kendisinde önceden var olan bilişsel yapılarla yorumlamasıdır. ( Piaget, Uyum)
P
Pekiştirme : Davranışın tekrar edilme olasılığını artırmak için, organizmaya hoş bir uyarıcının verilmesi ya da hoş olmayan uyarıcının ortamdan çıkarılmasıdır.
Pekiştirmeme : Organizmanın davranışa herhangi bir karşılık verilmemesidir.
Performans : Kötü ya da iyi bir davranış düzeyini ifade eder.
Performans Değerlendirme : İnsanların bir işi yaparken göstermiş olduğu etkinliklerin değerlendirilmesidir.
Polyannacılık : Hayal kırıklığı yaratan her durumda iyi bir taraf görmektir (Savunma Mekanizmaları)
Portfolyo : Bir ders kapsamında, öğrencilerin dönem boyunca yaptıkları etkinliklerin içinden belirli amaca yönelik olanların, öğretmenlerin rehberliğinde seçilerek bir dosyada toplanmasıdır.
Pragnanz Yasası : İnsanların nesneleri, olayları, uyarıcıları bütün olarak algılama eğilimidir.
Problem Tarama Listesi : Öğrencilerin problemlerini tespit etmeye yönelik olarak hazırlanan ifadelerin yer aldığı problem listesidir.
Program Çalışma Grubu : Programın hazırlanmasının, uygulanmasını, değerlendirilmesini sağlayan ve bu alanlarda sürekli olarak çalışan kişilerden oluşan komisyondur.
Program Danışma Grubu : Program çalışma grubuna gerektiğinde danışmanlık yapmak üzere, uzmanlardan oluşturulmuş bir gruptur.
Program Değerlendirme : Programın etkililiği hakkında karar verme sürecidir.
Program Geliştirme : Belli bir alanda eğitimin planlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi sürecidir.
Program Geliştirme Ekibi : bkz. Program çalışma grubu
Program Karar ve Koordinasyon Grubu : Programın hangi alanda geliştirileceğine karar veren, programın genel stratejisini, felsefi ve politik temellerini belirleyen, ülkenin eğitim felsefesinin bu programa yansıtılmasını sağlayan, hazırlanan programların kabulüne veya değiştirilmesine karar veren ve tüm çalışmalarda koordinasyonu sağlayan gruptur.
Proje Yöntemi : Belli öğretim amaçlarını gerçekleştirmek düşüncesiyle, öğrencilerin ilgi ve istekleri doğrultusunda çevreden seçilen ünite ve konuların, yine öğrencilerin aktif çalışmasıyla bir iş, bir eser olarak sonuçlandırılmasıdır.
Psikolojik Danışma Hizmeti : Günlük hayatta karşılaşılan kaygı, karar verme güçlüğü gibi sorunların çözümü için duyuşsal yön ön planda tutularak sunulan, terapötik becerilerin kullanıldığı uzman tarafından yürütülen bir yardım sürecidir.
Psikomotor Beceri : Büyüme ve olgunlaşmaya paralel olarak, bireyin bedensel faaliyetlerde vücut organlarını kullanabilmedeki becerisidir.
Psikomotor Gelişim : Bireyin vücudunu kontrol altına almada gösterdiği becerinin artmasıdır.
R
Random Değişken : bkz. Tesadüfi Değişken
Random Hata : bkz. Tesadüfi Hata
Ranj : Bir puan dağılımında en büyük veri ile en küçük veri arasındaki farktır.
Rastgele Hata : bkz. Tesadüfi Hata
Regrasyon : Yordamanın istatiksel ölçüsüne denir.
Rehberlik : Bireyin kendini, çevresini tanıması, karar verme ve iletişim kurma becerilerini geliştirmesi, kısacası kendisini gerçekleştirmesi için bireye verilen sistemli ve profesyonel yardım sürecidir.
Refleks : Doğuştan getirilen, belli bir uyarıcıya karşı gösterilen belli ve basit davranışlardır.
S
Sabit Aralıklı Pekiştirme Tarifesi : Organizmanın davranışlarının belli zaman aralıklarıyla pekiştirilmesidir.
Sabit Hata : Her ölçüm sonucunu aynı düzeyde etkileyen hatalardır.
Sabit Oranlı Pekiştirme Tarifesi : Organizmanın belli sayıdaki davranışlarının pekiştirilmesidir.
Saf Çıkarcı Eğilim : bkz. Araçsal İlişkiler Eğilimi
Saygı İhtiyacı : Bireyin, kendisine saygı duyulduğunu hissetmesiyle ilgili ihtiyaçtır. (Maslow, İhtiyaçlar Hiyerarşisi)
Semantik Bellek : bkz. Anlamsal bellek
Sembolik Dönem : Çocuklarda 2-4 yaş arasındaki dönemdir. (Piaget,bilişsel gelişim)
Sembolik Dönem : Bruner, Zihinsel Gelişim
Sempati : Bireyin kendi bakış açısını kaybederek, karşısındaki kişi gibi davranmasıdır.
Sezgisel Dönem : Çocuklarda, 4-7 yaş arasındaki dönemdir. ( Piaget, Bilişsel Gelişim)
Sınıflama Ölçekleri : Nesneleri veya olayları en belirgin özelliklerine göre gruplama ya da alt kategorilere ayırma işleminde kullanılan ölçeklerdir.
Sıralama Ölçekleri : Belirli bir özelliğe sahip oluş düzeyi bakımından, nesneleri veya olayları bir sıraya koyan ölçeklerdir.
Simgesel Ödül Biriktirme : Sabit oranlı pekiştirme tarifesine dayanan davranış kazandırma yöntemlerinden biridir.
Sistematik Hata : Ölçme işlemine yanlılığın karıştığı hatalardır.
Somut İşlemler Dönemi : Çocuklarda, 7-12 yaş arasındaki dönemdir. ( Piaget, Bilişsel Gelişim)
Sonunculuk İlkesi : Organizmanın belirli bir durumda son olarak hangi davranışı göstermişse, bu durumla tekrar karşılığında aynı davranışı gösterme eğiliminde olmasıdır.
Soru � Cevap Yöntemi : Geleneksel olarak uygulandığında; konunun, öğretmen tarafından sorular sorulup öğrencilerce cevaplar verilerek işlenmesidir.
Sosyal Sözleşme Eğilimi : Bu düzeyde, kanunların kullanımı ve bireysel haklar eleştirici bir şekilde incelenir. Kanunların, demokratik olarak değiştirilebileceği ilkesi benimsenir ( Kohlberg, Ahlak Gelişimi)
Soyut İşlemler Dönemi : Çocuklarda, 12-18 yaş arasındaki dönemdir. (Piaget, Bilişsel Gelişim)
Sönme : Pekiştirilmeyen davranışın kaybolmasıdır.
Standart Hata : Her bir ölçümde yapılabilecek en küçük hatayı ifade eder.
Standartlaşmış Testler : Bir komisyon veya uzmanlar tarafından hazırlanan ve geniş öğrenci gruplarına uygulanmak üzere geliştirilen testlerdir.
Standart Sapma : Bir veri dizisindeki puanların, aritmetik ortalamadan olan farklarının karelerinin toplamının ortalamasının kare köküdür.
Süperego : Toplumun ahlak kuralları ve değerlerinin içselleştirilmiş halidir.
Sürekli Değişken : Her ölçümde farklı değerler alabilen özelliklerdir.
Süreklilik Yasası : bkz. Devamlılık Yasası
Süreksiz Değişkenler : Sınırlı sayıda değer alabilen değişkenleridir.
Ş
Şartlı Tepki : Şartlı uyarıcının meydana getirdiği, gösterilmesi yaşantıya bağlı olan tepkidir.
Şartsız Tepki : Şartsız uyarıcının, herhangi bir şarta bağlı olmadan organizmada meydana getirdiği doğal ve otomatik tepkidir.
Şartlı Uyarıcı : Başlangıçta nötr uyarıcı iken; şartsız uyarıcı ile birlikte verilerek, şartsız uyarıcının organizmada yarattığı etkiyi oluşturan uyarıcıdır.
Şartsız Uyarıcı : Organizma için doğal olan ve tepkiyi otomatik olarak meydana getiren uyarıcıdır.
Şekil - Zemin İlişkisi : Algılamada ön kısımda oluşan anlamlı biçime şekil, arkada kalan kısma zemin adı verilir.
T
Tamamlama Yasası : Organizmanın bazı kısımları eksik olan nesneleri, şekilleri, sesleri, görüntüleri algılarken tamamlama eğilimidir. (Gestalt Kuramı, Algılama örgütleme Yasaları)
Tarihsel Zaman : Bireyin yaşamını sürdürdüğü zaman diliminde, içinde bulunduğu sosyal ve fiziksel çevreye ait toplumsal ve teknolojik gelişmelerin oluşturduğu faktörlerdir.
Tartışma Yöntemi : Bir konunun öğrencilerin büyük bir çoğunluğunun katılımı ile işlenmesine denir. Öğrenciler görüşlerini belirtirler, başkalarının görüşlerine katılıp katılmama nedenlerini gerekçelendirirler.
Telaffuz Edilebilirlik : Öğrenme malzemesinin, öğrencinin anlayacağı bir dilde sunulmasıdır.
Telafi : bkz. Ödünleme
Tepe Değer : bkz. Mod
Tepki : Uyarıcılara karşı organizmanın gösterdiği davranıştır.
Terapötik Beceri : Saygı, içtenlik (saydamlık), koşulsuz kabul, empati ve bağdaşım içinde olma ( kendisiyle barışık olma) gibi özellikleri kapsayan bir beceridir.( İnsancıl yaklaşım)
Tesadüfi Değişken : Hangi değeri alacağı önceden bilinmeyen değişkenlerdir.
Tesadüfü Hata : Kaynağı belli olmayan hatalardır.
Testi Yarılama Yöntemi : Bir gruba uygulanan ölçme aracından toplanan verilerin, iki eşit parçaya bölünmesine denir.
Test Tekrarı Yöntemi : Bir ölçme aracının aynı gruba veya bir gruba denk bir başka gruba, iki farklı zamanda uygulanmasıdır.
Test Tekrar Test Yöntemi : bkz. Test Tekrarı Yöntemi
Toplu Çalışma : Derse sadece sınav zamanı çalışmayı ifade eder.
Toplu Dosya : Bireylere uygulanan testlerin ve test dışı tekniklerin kayıt altında tutulduğu dosyadır.
T Puanı : Aritmetik ortalaması 50, standart sapması 10 kabul edilen puanlardır.
Tutum : Bireyin sahip olduğu duygu, düşünce, inanç ve değerlerin toplamıdır.
Türe Özgü Hazır Oluş : Öğrenecek olan organizmanın, istenilen davranışı göstermek için gerekli biyolojik donanıma sahip olması demektir.